تحولات رخ داده در حوزه معماری طی سه دهه پایانی قرن بیستم در غرب باعث متزلزل ساختن ارکان تنها سبک فراگیر و جهانی در بخش عمدهای از این قرن، یعنی معماری مدرن گردید.

این تحولات ریشه در تغییرات بنیادین فکری و اجتماعی و دگرگونی نگرش نسبت به خود و جهان پیرامون در غرب داشته است. تغییرات ذکر شده با انتقادات نیچه از مدرنیته از اواخر قرن نوزده در آلمان آغاز و توسط اندیشمندانی همچون فروید، هایدگر، دریدا، دلوز، لیوتار و دیگران مورد بسط وشرح قرار گرفت. اگر فلسفه روح زمان و معماری کالبد زمان است، با عوض شدن روح زمان، کالبد زمان هم عوض می شود. اولین کتابی که به طور مستقیم به نقد مدرنیته پرداخت، پیچیدگی و تضاد در معماری نوشته رابرت ونتوری بود.

کتاب «به سوی معماری مدرن» لوکوربوزیه خواستار سادگی اصیل در معماری، ساختمانهای منفرد و در شهر به عنوان یک کل بود. کتاب «پیچیدگی و تضاد در معماری» ونتوری به تمام تضاد و پیچیدگیهای مسائل شهری در تمام مقیاسها خوشامد میگوید و در این جهت تغییراتی بنیانی در نهادها را میطلبد.

کتاب پیچیدگی و تضاد در معماری نقد فرمالیستی اصول سازنده ی مدرنیسم بود در حالی که کتاب درسهایی از لاس وگاس بیشتر به نقد جامعه شناسانه ی مدرنیسم می پردازد. در پست مدرنیسم مفهوم دوعنوانگی مطرح میشود. مفاهیمی متضاد مثل نخبه و عامه پسند، سازگار و شورشی، نو و کهنه و نمونههایی از این دست، در کنار هم و در یک حیطه مطرح میشوند. در واقع جمع کردن تناقضات در یک ظرف بوده و در نتیجه پیچیدگی را در بطن خود دارد. نظریهپردازان پست مدرن دوگانگی را به وحدت آشکار و یکسانسازی ترجیح می دهند.

 پیچیدگی و تضاد در مقابل ساده گرایی قرار گرفته است. معماران مدرن قراردادی به استثنای معدودی، از ابهام دوری گزیده اند. آنها تمایل به شناخت پیچیدگی داشته اند ولی به صورت نامرتب و ناکافی. آنها در کوشش برای جدایی از سنت و شروع همه چیز از آغاز، عناصر بدوی و ابتدایی را کمال مطلوب فرض کردند، به همین دلیل راه را بر هرگونه تنوع و پیچیدگی در کارهایشان بستند ونتوری اصل «کم بیش است » را ماتمی برای پیچیدگی میداند و در مقابلش، «کمتر خستهکننده است » را مطرح میکند.

ویژگیهای معماری پست مدرن از نظر ونتوری

ابهام- سطوح متضاد: پدیده "هر دو _ و" در معماری- تطابق محدودیت های نظم (عنصر قراردادی)- داخل و خارج- تعهد نسبت به کل مشکل چارلز جنکس، تاریخنگار و منتقد معماری مدرن، دیگر نظریهپرداز مهم پست مدرن است. او کتاب « زبان معماری پست مدرن » را به رشته تحریر درآورد که موضوعاش جنبش پست مدرن است و نخستین کتابی است که در عنوانش از این واژه استفاده شده است. او عقیده داشت پست مدرن فرزند مدرن بوده و در عین اینکه ادامهی مدرن است، به شیوهی نقادانهای از آن فراتر رفته است.

از نظر جنکس پست مدرنیسم نه ضدّ مدرنیسم است، نه سنتگرا و نه به شکل انفعالی مدرن را رد میکند جنکس عقیده دارد مدرن به معنای «بههنگام» است و با تفکر پیشرفت پیوند خورده است؛ پست مدرن باز هم به هنگامتر است انگیزه اصلی تولد معماری پست مدرن، شکست اجتماعی معماری مدرن بود که مرگ اسطورهای آن طی 10 سال پیدرپی اعلام شد.

در 1968، طبقات یک برج مسکونی رونن پوینت در انگلیس به علت نارساییهایی که داشت، در گروه مجتمع های شکستخورده قرار گرفت و با یک انفجار پایین آمد. در 1972، بسیاری از بلوک های مسکونی نواری در پروئیت ایگو به عمد منفجر شدند.

این بلوکهای مسکونی محل زندگی جمعی از سیاهپوستان بود، اما با نیازها، خواستهها و عادات زندگی آنها هماهنگ نبود، به همین دلیل عمرش به پایان رسید. بعضی از کارهای فرانک گهری، اریک اُئن مُس، دنیل لیبسکیند و پیتر آیزنمن، شاخص دوره ی بعدی پست مدرنیسم هستند.

این دوره نگاهی به تاریخ دارد، اما نه چندان مستقیم، گزینش گراست و اختلاطی، اما خفیف و با بیانی کوتاه. اعتبار نمادگرایی، تزئینات، رسانه ها و موضوعات جاودانه ی معماری را قبول دارد، اما به روشی غیرمستقیم. یک نمونه از کارهای اریک اُئن مُس که در مرحله دوم پست مدرنیسم ساخته شد، Haden Tract در لسآنجلس است. پست مدرنیسم در ایران، عمدتاً در شهرهای بزرگ، بالاخص تهران مطرح شد. که اغلب تقلید از معماری غرب بود و سبکهای بومی و محلی خاص هر نقطه از ایران مورد توجه قرار نگرفت.

اما معمارانی مانند شیخ زین الدین، کلانتری و صفامنش که معماری دوره قاجار را الگو قرار دادهاند، بیشتر به  اصول و مبانی پست مدرن نزدیک هستند. معمارانی مانند آندره گدار، معمار فرانسوی، نیز در ایران آثاری به سبک پست مدرن کار کرده اند. کارهای كامران ديبا اللخصوص شوشتر نو در زمره معماری پست مدرن قرار می گیرد.